Kiàn-kok ê ABC

Lán nā kóng-tio̍h siáⁿ-mi̍h mi̍h-kiāⁿ ê ABC, to̍h sī teh kóng chit-bûn ha̍k-būn ki-pún ia̍h-sī siōng iàu-kín ê tì-sek. Góa hoat-hiān kiàn-kok sū-gia̍p mā sī ū ABC thang kóng, che to̍h siá tī Czech ê le̍k-sú-ha̍k-ka Miroslav Hroch ê chheh, “Social Preconditions of National Revival in Europe” lāi-té.

Tī chit-pún chheh, Hroch khe-khó bîn-cho̍k ūn-tōng sêng-kong ê koan-kiān, ūi-tio̍h bêng-khak tēng-gī i beh gián-kiù ê phiau-te̍k, kā Au-chiu ê bîn-cho̍k hun nn̄g lūi, “chi-phòe bîn-cho̍k” kap “hông ap-pek ê jio̍k-sió cho̍k-kûn”, koh kā āu-piah hit-lūi kiàn-kok ê kòe-têng hun saⁿ ê khám-chām, che to̍h sī bîn-cho̍k-chú-gī ha̍k-su̍t léng-he̍k lāi tōa ū miâ-siaⁿ ê “Phase ABC” hun-kî;Hroch chì-bêng i beh gián-kiù ê phiau-te̍k to̍h sī “hông ap-pek ê jio̍k-sió cho̍k-kûn ê Phase B”, beh thàn-thó in ê Phase B ē-chiâⁿ ia̍h bē-chiâⁿ ê in-sò͘, chiâⁿ ê Phase B to̍h sī sêng-kong chìn-ji̍p Phase C--ê.

Chē-chē kî-tha ê ha̍k-chiá jīn-tông Hroch saⁿ ê khám-chām ê hun-lūi, koh ū lâng chìn-chi̍t-pō͘ ēng che lâi khui-thiah A-chiu kap Hui-chiu bat hông si̍t-bîn ê sin kok-ka sī án-chóaⁿ kiàn kok--ê, liân sǹg “chi-phòe bîn-cho̍k” ê Tek-kok kap Hô-lân mā ū “chun-thàn” Hroch Phase ABC ê “kui-lu̍t”.

Góa jīn-ûi Hroch Phase ABC to̍h sī lán Tâi-oân kiàn-kok sū-gia̍p tio̍h chai-khioh ê ABC, sī án-chóaⁿ kóng?Seng khòaⁿ Hroch tēng-gī ê “hông ap-pek ê jio̍k-sió cho̍k-kûn” saⁿ ê te̍k-teng,

(1)Bô ka-kī ê thóng-tī kai-chân, ia̍h-sī kóng “kùi-cho̍k”;

(2)Kui-ê kûn-thé m̄-bat chiâⁿ-chò to̍k-li̍p ê chèng-tī tan-ūi, ia̍h-sī Tiong-sè-kí ū kok-ka, āu-lâi sit-lo̍h;

(3)Khiàm-khoeh ēng ka-kī ê bûn-ha̍k gí-giân seng-sán bûn-hòa chhòng-chō ê thoân-thóng, ia̍h-sī goân-té ū, āu-lâi hông phò-hoāi ia̍h-sī giâm-tiōng thè-hòa.

Chit saⁿ ê, kám m̄-sī ná teh kóng Tâi-oân?

Ah nā ABC saⁿ ê khám-chām, Au-chiu bô kok-ka ê jio̍k-sió cho̍k-kûn kiàn-kok chìn-chêng kiâⁿ kòe ê lō͘-têng, sī án-ne,

Phase A Gián-kiù, phah tē-ki

Kúi-ūi-á ha̍k-chiá teh hèng bîn-cho̍k ê gí-giân, bûn-hòa kap le̍k-sú.

Phase B Chhui-sak, bîn-cho̍k kak-chhíⁿ

Khoân-kéng chhì-kek, bîn-cho̍k-chú-gī-chiá sì-kè cháu-chông chhui-sak bîn-cho̍k ì-sek kap kiàn-kok ê chèng-tī sò͘-kiû.

Phase C Cho͘-chit, kûn-chiòng ūn-tōng

Chit-sî, thang kiàn-li̍p hun-pò͘ choân-pō͘ léng-thó͘ chit-khoán kui-bô͘ ê kiàn-kok cho͘-chit, bô it-tēng choân-bîn lóng ū ka-ji̍p, m̄-koh í-keng ē-tàng sán-seng kái-piàn hiān-chòng ê la̍t-thâu.

Hroch tì-ì beh gián-kiù Phase B ē-chiâⁿ ê in-toaⁿ, goân-té i ê ké-siat sī kai-kip kap bu̍t-chit tiâu-kiāⁿ koat-tēng bîn-cho̍k ūn-tōng chham-ú-chiá ê tōng-ki, siūⁿ-bē-kàu i ùi 8 ê Au-chiu ê jio̍k-sió cho̍k-kûn so͘-chi̍p ê sò͘-kù bô-hoat-tō͘ chi-chhî thâu-khí-seng Marx-chú-gī bu̍t-chit koat-tēng-lūn ê ké-siat, tian-tò āu-lâi i ê kiat-lūn jīn-ûi Phase B ē sêng-kong chìn-ji̍p Phase C siōng iàu-kín ê in-sò͘ thâu nn̄g ê sī,

(1)Sêng-kong ê Phase A;

(2)Ū bô hō͘ gōa-lâi chèng-koân tông-hòa ê tha̍k-chheh-lâng chhōa-thâu.

Lán Tâi-oân iáu m̄-bat ū bêng-khak sò͘-kiû beh kiàn-kok, ū cho͘-chit ê kûn-chiòng ūn-tōng, chham-khó Hroch ê kiat-lūn, tò-péng lâi chhui-lūn, goân-in ia̍h ū chit-nn̄g-ê,

(1)Phase A iáu-bōe chīn-pōng. Bē o̍h kiâⁿ, seng o̍h cháu?Phase A ê lō͘-ēng sī ōe-chhut hun-bêng ê bîn-cho̍k keh-kài, ia̍h chiū-sī hêng-sêng beh kiàn-kok ê chú-thé. Bô hun-bêng ê kiàn-kok chú-thé, pit-chhe ê bîn-cho̍k jīn-tông, ná siang-”kha” ta̍h siang-chûn, beh án-chóaⁿ “kiâⁿ” kiàn-kok ê “lō͘ ”?

(2)Ín-chhōa ê thâu-lâng ka-kī to̍h bô-hoat-tō͘ “chám-jiân” sī Tâi-oân lâng, hō͘ Tiong-hôa Bîn-kok tông-hòa--khì.

Tâi-oân ê kiàn-kok ūn-tōng iáu-bē chiâⁿ kám sī in-ūi bô chîⁿ, bô lâng, khiàm chia-ê khòaⁿ-ē-tio̍h ê chu-goân?Phase A piàⁿ-thâu-tīn ê ha̍k-chiá bô thàng-sù-hái ê siā-hōe éng-hióng-le̍k, in hèng le̍k-sú, gí-giân kap bûn-hòa ê gián-kiù sī ūi-tio̍h siáⁿ?Phase B chhōa-thâu ê tha̍k-chheh-lâng iū koh sī ūi-tio̍h siáⁿ kam-goān chhut-sin-miā lâi piàⁿ chi̍t-ê lí-liām?Chia-ê lâng lóng “kiâⁿ-hûn-téng--ê” m̄-sī?Koh bián kóng tī Phase C chit-ê khám-chām, m̄-koán ùi tó-ūi lâi, teh chia̍h siáⁿ-khoán ê thâu-lō͘, lóng-chóng giâ--khí-lâi, ūi-tio̍h kāng chi̍t-ê chông-ko ê bo̍k-phiau chhui-chhut bô-hoat-tō͘ siūⁿ ê jia̍t-chêng kap hi-seng, phoe-sìⁿ-miā, liâu--lo̍h-khì. Che chiū sī sim-lêng ê la̍t-thâu, lí-sióng-chú-gī ê khùi-la̍t!

Phase A hêng-sêng kiàn-kok ê chú-thé, m̄-nā chai “Góa sī Tâi-oân-lâng, m̄-sī Tiong-kok-lâng” ia̍h-sī “Tiong-hôa Bîn-kok m̄-sī góa ê kok-ka” to̍h ū kàu-gia̍h, ta̍k-ji̍t ê seng-o̍ah, lóng tio̍h “chám-jiân sī Tâi-oân-lâng” chiah ē-ēng--tit. Lán ê ha̍k-seng ta̍k-ji̍t lóng teh ha̍k-hāu o̍h chò (ké-)Tiong-kok-lâng, lán ê tha̍k-chheh-lâng kap tì-sek-hūn-chú, beh pah-hun-chi-pah hō͘ gōa-lâi chèng-koân tông-hòa, 99 pha í-siōng ê lâng m̄-bat(-Tâi-oân)-jī, bo̍k-koài iáu-bē kiàn-kok. Taⁿ, iàu-kín ê sī, Phase A tio̍h chhui--lo̍h-khì, ū chāi-ún ê Phase A chò tē-kut, Phase B chiah ū thô͘ lâi iā-chéng, piàⁿ khui Phase C ê hit-lúi hoe, sî-ki nā kàu, hoe siā lo̍h thô͘, thang siu-sêng sin kok-ka ê kóe-chí. Chū-án-ne góa chú-tiuⁿ, Hroch ê Phase ABC to̍h sī beh kiàn-kok tio̍h seng khǹg teh sim-lāi ê ki-pún jīn-ti.

Kiàn-kok ê ABC chin hó lí-kái, mā chin ha̍h lí-lō͘ kap siông-sek, ēng phōaⁿ-lú ùi se̍k-sāi, kau-óng kàu kiat-hun ê kòe-têng chò lē,

Phase A

Tio̍h seng tú-tio̍h hit-ê lâng, hō͘ i saⁿh--tio̍h. Sòa--lo̍h-lâi, jīn-bat kap liáu-kái tùi-hng, koh tī kau-óng ê sî-chūn chiām-chiām chhim-hòa kám-chêng ê ki-chhó͘.

Phase B

Tui-kiû ê kai-tōaⁿ. Chit-sî, bîn-cho̍k-chú-gī-chiá…, tī chia sī kóng "chú-tōng ê hit-ê", i ê ì-tô͘ chin bêng-hián, bô koh chhì-thàn kap giâu-gî, thàu-kòe hêng-tōng tián-hiān koat-sim kap sêng-ì, kín-á-ji̍t chio khòaⁿ tiān-iáⁿ, bîn-á-chài chò-hóe chia̍h-àm, bōng-á-po͘ to káⁿ khì, ūi-tio̍h kám-tōng tùi-hng ê sim, thang ū chi̍t-kang tàu-tīn phah-piàⁿ, khan-chhiú kiâⁿ jîn-seng ê lō͘.

Phase C

Nn̄g lâng í-keng ū chò-hóe kiàn-li̍p ka-têng, sán-seng hoat-lu̍t koan-hē ê kiōng-sek. Chhái-chhú it-chhè pit-iàu ê hêng-tōng. Ka-têng kek-bēng?Chhoân-pān hí-sū?Teng-kì?Thong-ti chhin-lâng pêng-iú?Chò tōa-piáⁿ?Pān-toh?Téng-téng…

Lán khòaⁿ-tio̍h Estonia tī 20 sè-kí bóe ná-chhiūⁿ chhiú khan--chi̍t-ē to̍h ū sin kok-ka, sū-si̍t bô chiah khin-khó, in tī 19 sè-kí pak chiū khai-sí "tâm-chêng-soeh-ài". 18 sè-kí bóe, lô-mán-chú-gī ê tiat-ha̍k-ka Johann Gottfried Herder jīn-ûi Latvia kap Estonia ê choh-chhân-lâng kóng ê ōe chiah thang tāi-piáu bîn-cho̍k ê sim-siaⁿ, chit-sî, tòa hia ê Tek-kok ha̍k-chiá chin hèng so͘-chi̍p in chāi-tē ê bîn-kan koa-iâu, mā siat-li̍p siā-thoân lâi pó-chûn in ê bûn-hòa, āu-lâi Estonia ka-kī ê ha̍k-chiá chiap-sòa lâi chò chia-ê Phase A ê khang-khòe. Sui-jiân in-ūi "kî-tha ê goân-in"[Chù-kái 1], kàu 1991 nî chiah thang kong-tâu to̍k-li̍p kiàn-kok, in ē-tàng hêng-sêng kiàn-kok ê chú-thé tek-khak sī ū chi̍t-tōaⁿ kap ka-kī ê gí-giân, bûn-hòa "sio-ì-ài" ê le̍k-sú.

Herder ê su-sióng sī sio̍k lô-mán-chú-gī(romanticism) ê sè-kài-koan, "ài-chêng" chit-ê sû ê Eng-gí hō-chò "romantic love", kāng-khoán ê jī-goân kám sī chhàu-tú-khàm?Bô-iáⁿ. Khí-chō sin kok-ka ê le̍k-sú to̍h sī ì-ài chham ióng-khì ê kò͘-sū, jî-chhiáⁿ m̄-sī kan-taⁿ chia̍h-pn̄g, sì-kè chhit-thô, kóng-chhiò to̍h chún-tú-soah, tiāⁿ-tio̍h sī hì-chhut ia̍h-sī siáu-soat ni̍h chiah ū ê hit-chióng beh sí beh o̍ah, ē hō͘-lâng lâu ba̍k-sái ê ài-chêng kò͘-sū.

Kám ū lâng ē kóng,

"Beh chhōe-tio̍h hó khan-chhiú tio̍h seng khòa-lū pān-toh chhiáⁿ-lâng-kheh"?

"Kiat-hun kài kan-tan, khì Hō͘-chèng Sū-bū-só͘ chhiú-sio̍k pān-pān--leh chiū hó-sè--ah?"

Ia̍h-sī kóng, "Lí khòaⁿ, in thang kiàn-li̍p ka-têng to̍h sī in-ūi hit-kang bat chò piáⁿ pun lâng chia̍h"?

Án-ne kóng, sī ē hō͘ lâng khí-ài-chhiò--ê.

Úi-tāi ê tiat-ha̍k-ka Friedrich Wilhelm Nietzsche án-ne kóng, "Kan-taⁿ hō͘ ài-tio̍h siáⁿ-mi̍h ê hoàn-kak jia-môa, ia̍h chiū-sī kóng, tùi hit-ê mi̍h ê chèng-khak kap oân-boán ū bô tiâu-kiāⁿ ê sìn-sim, lâng chiah ē-tit-thang chhòng-chō." Beh chhòng chi̍t-ê sin kok-ka mā sī kāng-khoán ê tō͘-lí. Tùi ka-kī bîn-cho̍k ê thiàⁿ-thàng kap ì-ài, to̍h sī Phase A ê pún-chit.

Taⁿ koh lâi khòaⁿ chi̍t-ê Ji̍t-pún ê lē. 1853 nî, Bí-kok ê "o͘-chûn" sái ji̍p Edo-oân kā Ji̍t-pún-lâng kiaⁿ kàu ngia̍uh-ngia̍uh-chhoah chìn-chêng, Ji̍t-pún to̍h chhiâng-chāi sī to̍k-li̍p ê kok-ka, m̄-bat siū-tio̍h gōa-lâi chèng-koân ê thún-ta̍h, m̄-koh, teh bûn-hòa-te̍k, soah sī o̍ah tī Tiong-hôa Tè-kok bûn-bêng ê chhiū-á-ńg ē-kha bē kìⁿ-tit kng, liân Tokugawa bakufu chèng-koân sî-tāi ê ha̍k-chiá to kā Ji̍t-pún lia̍h-chò sī Khóng-chú-kàu ê "kàu-gī" kóng ê "hoan-cho̍k(barbarians)", tio̍h kàu 18 sè-kí, "kokugaku(kok-o̍h)" chi̍t-ê pún-thó͘-chú-gī ê bûn-hòa ūn-tōng heng-khí liáu, in tùi ka-kī bin-cho̍k ê tēng-ūi chiah ū kái-ōaⁿ.

Kokugaku ê chhek-lio̍k sī án-ne, tùi-tiōng gí-giân, kā Ji̍t-gí lia̍h-chò chū-ngó͘ jīn-tông kap khu-pia̍t pún-kok kap gōa-kok ê hó ke-si, tì-sek-hūn-chú kā ta̍k-ke soan-iông Ji̍t-gí thoân-thóng bûn-ha̍k ê to̍k-te̍k kap iu-o̍at, kóng he chiah sī chiàⁿ-káng Ji̍t-pún-lâng ê siaⁿ-im, ū lán chin-si̍t ê chêng-kám, Tiong-kok-jī kap ùi Tiong-kok lâi ê Pu̍t-kàu, Khóng-chú-kàu ê kó͘-chheh, hō-chò "kangaku(Hàn-o̍h)", lóng sī gōa-lâi ê mi̍h, ē kā lán ê "mono no aware(Sim-koaⁿ lāi tùi sè-kan bān-sū bô kú-tn̂g hoat-chhut ê mî-mî ê sioh-chêng kap chhám-chheh)" chia-ê bîn-cho̍k pún-sek òe lah-sap--khì.

Hiān-tāi ê gián-kiù-chiá Ildkó Farkas jīn-ûi, 19 sè-kí ê Ji̍t-pún ē-tàng siám-kòe hō͘-lâng si̍t-bîn ê gûi-ki, khí-chō kap Se Au sio-kāng ê hiān-tāi kok-ka, thang kóng sī in-ūi kokugaku thòaⁿ--khui ê sin bûn-hòa jīn-tông chiâⁿ-chò bîn-cho̍k kak-chhíⁿ ê tē-ki, chiū-sī Phase A ê khang-khòe kàu-bóe hêng-sêng khí-chō sin kok ê chú-thé.

Phase A ê tāi-chì Hroch kan-taⁿ sió-khóa bak--chi̍t-ē, in-ūi i khí-thâu bô kā i lia̍h-chò sī gōa iàu-kín, m̄-koh tī “Nationalism and the Cultivation of Culture” chit-phiⁿ bûn-chiūⁿ, Joep Leerssen ū kóng khah chiâu-chn̂g;Leerssen jīn-ûi Phase A to̍h sī “bûn-hòa bîn-cho̍k-chú-gī”, i koh kā chit-ê kai-tōaⁿ ê khang-khòe hō-chò “chhiâⁿ-ióng bûn-hòa(the cultivation of culture)”, seng kā bûn-hòa hun sì ê léng-he̍k,

(1)Gí-giân(Language)

(2)Bûn-su(Discourse)

(3)Bu̍t-chit(Artefacts)

(4)Hui-bu̍t-chit(Practices)

Ta̍k-ê bûn-hòa léng-he̍k lóng ū saⁿ ê ài chhiâⁿ-ióng ê chân-chhù,

(1)Kiù-oān

(2)Seng-sán/chhòng-chō

(3)Chhui-sak/tāi-chiòng-hòa

Sì ê bûn-hòa léng-he̍k lóng ū saⁿ ê chân-chhù, chóng-kiōng ū cha̍p-jī chióng cho͘-ha̍p, Leerssen kā chèng-lí chò chi̍t-ê pió, ē-bīn to̍h sī chit-tiuⁿ pió, koh sió-khóa kái-soeh chi̍t-ē.

L1(Gí-giân ê kiù-oān) tē-it pō͘ seng hō͘ lâng chai chit-ê gí-giân ê bīn-māu, thàu-kòe phian jī-tián kap chèng-lí i ê bûn-hoat kui-chek.

Lán Tâi-oân-ōe kám ū chi̍t-pún ná “Oxford Advanced Learner’s Dictionary” chit-khoán siá kah iù-lō͘ koh chiâu-chn̂g ê choân Tâi-bûn tōa jī-tián? Choan-bûn ha̍k-kho ê sû-lūi kám ū jī-tián cha-khó?Kám ū chi̍t-pún Tâi-bûn siá ê bûn-hoat-chheh?L1 thang kóng sī bûn-hòa léng-he̍k ê ki-chhó͘ gián-kiù, tī kho-ha̍k-te̍k, ki-chhó͘ gián-kiù ài kiông, āu-piah chhòng-chō hoat-bêng ê ko kho-ki chiah thang hoat-chhái, bûn-hòa kám m̄-sī án-ne?

L2(Gí-giân ê seng-sán) ū pheng-siá-hoat(orthography) ê lūn-piān, phiau-chún-hòa kap sûn-hòa ê khang-khòe, hō͘ bîn-cho̍k ê gí-giân m̄-nā thoân-sêng chi̍p-thé ê jīn-tông, mā tòe sî-tāi chìn-pō͘.

Tī chia tio̍h tiám-tuh chi̍t-ē, Leerssen ū thê-chhut “tiām-chēng ê Phase A” chit-ê khài-liām, che sī kóng bûn-hòa bîn-cho̍k-chú-gī ê si̍t-chiān iû-goân sī tē-hng, cho̍k-kûn ê bûn-hòa o̍ah-tāng, bô thang chìn-ji̍p Phase B, thàng khì kiàn-kok ê hong-hiòng, ēng kiàn-kok ê kak-tō͘ lâi khòaⁿ, thang kóng sī “sit-pāi ê Phase A”. Tùi Tâi-oân lâi kóng, lán tio̍h kín-sīn, “Bân-lâm-gí”, “Bân-lâm-gí Lô-má pheng-im”, “Hàn-jī siá Tâi-bûn”, chia--ê lóng sī hō͘ Tâi-gí/bûn heng-ho̍k ūn-tōng éng-oán chò Tiong-hôa Bîn-kok thóng-hat sè-le̍k ē-kha ê “tē-hng bûn-hòa oa̍h-tāng” ê “khiáu-pō͘”, kan-taⁿ pe̍h-ōe-jī chiâⁿ-chò Tâi-oân-jī, chiah bē “taⁿ soa thūn hái liáu-gōng-kang”, tòng-tiām tī Phase A[Chù-kái 2]. Oai-chho̍ah ê hong-hiòng ē hō͘ lán kiâⁿ-m̄-chai-lō͘, bô-hoat-tō͘ hêng-sêng kiàn-kok ê chú-thé thang-hó chìn-ji̍p Phase B.

L3(Gí-giân ê chhui-sak) chio lâng lâi sú-iōng chit-ê gí-giân, hō͘ i tī bîn-cho̍k lāi-pō͘ koh oa̍h-thiàu--khí-lâi, thàu-kòe gí-giân heng-ho̍k ūn-tōng, gí-giân kui-ōe(language planning) kap gí-giân kàu-io̍k.

Lán kám thang ū Tâi-gí cho̍k-kûn siat-li̍p ê bîn-kan tan-ūi thê-kiōng chiúⁿ-ha̍k-kim chai-pôe beh kiâⁿ gián-kiù ia̍h-sī kàu-io̍k Tâi-oân-jī/ōe ê lō͘ ê tha̍k-chheh gín-á?Ia̍h-sī ū kong-sìn-le̍k ê Tâi-bûn chhui-sak ki-kò͘ thang chèng-keng khui chi̍t-ê siá Tâi-oân-jī/pe̍h-ōe-jī, kóng Tâi-oân-ōe ê su-chu-pan, bián kià tī Tiong-hôa Bîn-kok ê “Bân-lâm-gí kàu-io̍k” hia, khòaⁿ lâng ê bīn-chhiuⁿ?

D1(Bûn-su ê kiù-oān) têng-sin chéng-lí kó͘-chá ê bûn-ha̍k cho̍k-phín, le̍k-sú bûn-hiàn kap hoat-lu̍t bûn-kiāⁿ.

Tâi-oân Kàu-hōe Kong-pò͘ kap kî-tha ê bûn-hiàn chá-tio̍h tī bāng-lō͘ chhut-thó͘ lò͘, chia-ê chu-liāu lóng bô pán-koân ê būn-tê, nā-sī thang khǹg teh bāng-lō͘ hō͘ lâng chū-iû hā-chài m̄-chai gōa hó, ia̍h-sī têng-koh chhut-pán mā sī hó.

D2(Bûn-su ê seng-sán) ēng chit-ê gí-giân kun-kù bîn-cho̍k ê kì-tî lâi chhòng-chō, pau-koat hoan-e̍k Sèng-keng, siá bîn-cho̍k le̍k-sú ê hì-kio̍k, siáu-soat kap si, siá bîn-cho̍k ê le̍k-sú, bûn-ha̍k ê le̍k-sú kap phoe-phêng.

Ná lâi ná chē lâng choan-sim-tì-ì ēng Tâi-gí pe̍h-ōe-jī siá bûn-chiuⁿ, ǹg-bāng bô gōa-kú Tâi-gí pe̍h-ōe-jī ê tù-chok ē khai-sí hù-ìn chhut-pán.

D3(Bûn-su ê chhui-sak) kā sin kap kū ê chok-phín kap lāi-té ê su-sióng tāi-chiòng-hòa, ū le̍k-sú kàu-io̍k, siàu-liām le̍k-sú sū-kiāⁿ ê tián-ián, pān teng-bûn pí-sài, kì-liām oa̍h-tāng téng-téng.

Chit-ê pō͘-hun Tâi-oân ì-sek ê piáu-ta̍t, iû-goân khah chē sī thàu-kòe Tiong-kok-ōe kap Tiong-kok-jī, m̄-koh mā ū bāng-chhèng ēng Tâi-gí pe̍h-ōe-jī chò in chiat-bo̍k ê jī-bō͘;ah nā Tiong-hôa Bîn-kok kap pe̍h-ōe-jī, sī ná iû hâm chúi bē-tàng sio-iông, tú-tú-á thang khòaⁿ-chhut pe̍h-ōe-jī oh-tit hō͘ gōa-lâi chèng-koân siu-phian ê to̍k-li̍p sèng-keh.

Sòa--lo̍h-lâi bu̍t-chit kap hui-bu̍t-chit ê bûn-hòa chu-sán, phó͘-lio̍k-á sī teh kóng kó͘-chek kap gî-sek, góa bô koh kái-soeh, in-ūi thâu-chêng--ê kap Tâi-bûn khah ū ti̍t-chiap ê koan-hē. “Chhiâⁿ-ióng bûn-hóa” ê khang-khòe chiū kán-tan siāu-kài kàu chia.

Che chiū sī “Kiàn-kok ê ABC”, gí-giân tī chia ê tē-ūi kám ē hō͘ lâng siūⁿ bô?Gí-giân sī jîn-lūi kháu-gí kap su-bīn ko͘-thong ê ki-pún tan-ūi, liân bô chhut-siaⁿ, ko͘-chi̍t-lâng ê sî-chūn mā bô thang cháu-siám gí-giân, su-sióng mā tio̍h thàu-kòe gí-giân. Gí-giân ná khong-khì, chhiong-boán tī lán sim-lêng sè-kài ê sì-kho͘-ûi, mā kā chi̍t-ê bîn-cho̍k kho͘-óa chò-tui, chū-án-ne, beh “chám-jiân sī Tâi-oân-lâng”, tong-jiân tio̍h suh Tâi-oân ê “khong-khì”, kóng Tâi-oân-ōe, siá Tâi-oân-jī!

[Chù-kái 1]

"Kî-tha ê in-sò͘" thang ēng gōa-pō͘ ê chèng-tī kap keng-chè khoân-kéng lâi hun-sek, m̄-koh tùi beh kiàn-kok ê chú-thé lâi kóng, án-chóaⁿ tu̍t-phòa chèng-tī kap keng-chè ê chiàng-gāi, chhòng-chō iú-lī ê tiâu-kiāⁿ, pí chó͘-gāi ê sè-le̍k khah iâⁿ, lóng sī beh kiàn-kok ê chú-thé tio̍h tam-niá ê chek-jīm.

[Chù-kái 2]

Tho̍k-chiá khó-lêng ē jīn-ûi góa tī chia kóng kan-taⁿ pe̍h-ōe-jī thang khí-chō sin kok siuⁿ bú-toān, tī chia tek-khak sī bô só͘-chāi choan-kang lâi pâi-lia̍t góa ê lí-iû, āu-sòa ê bûn-chiuⁿ góa ē chīn-le̍k kóng hō͘ ta̍k-ke chai sī án-chóaⁿ góa ē án-ne chú-tiuⁿ.

Chham-khó Chheh-bo̍k

Farkas, I. (2013). The Japanese Nation Building in European Comparison. Institute of Mediterranean and Oriental Cultures, Polish Academy of Sciences (Poland): Acta Asiatica Varsoviensia.

Hroch, M. (2000). Social preconditions of national revival in Europe. New York: Columbia Univ. Press.

Ichijo, A. (2019). Kokugaku and an alternative account of the emergence of nationalism of Japan. Nations and Nationalism, 26(1), 263-282. Doi: 10.1111/nana.12501

Leerssen, J. (2006). Nationalism and the cultivation of culture. Nations And Nationalism, 12(4), 559-578. doi: 10.1111/j.1469-8129.2006.00253.x

Maxwell, A. (2010). Typologies and phases in nationalism studies: Hroch's A-B-C schema as a basis for comparative terminology. Nationalities Papers, 38(6), 865-880. doi: 10.1080/00905992.2010.515970

Melchior, I. L. J. (2020). Guardians of living history: The persistence of the past in post-Soviet Estonia. Amsterdam: Amsterdam University Press

Nietzsche, F. W., & Hollingdale, R. J. (1997). Untimely meditations. Cambridge: Cambridge University Press.

Nietzsche, F. W., & Johnstone, I. (2010). On the Use and Abuse of History for Life. Virginia: Richer Resources Publications.

劉重義 (2013)。網際時代的台灣民族運動2.0。台北: 前衛出版社。2013年3月。

9 Likes