Ēkha ūlâng kóngtio̍q -p/-t/-k, só͘í guá chiaq huêtab.
"-q" tī guá chō·ê Tâiwânbûn lāité tiōsī tāipiáu siaⁿmn̂g-thad'im. Bô "wrongly written".
Tiantó sī POJ ê lôim jībú bêngbêng sī b/l/g, ji̍bsiaⁿ suaq ēng -p/-t/-k lâi siá. Hōchò wrongly written kám'ū siáⁿmi̍q m̄tio̍q?
Guá m̄sī kab kogchè-imphiau pí ·neq. Che sī POJ katī ê kuicheg.
Bûn jī bô "ū iáⁿ bô iáⁿ", kan-na ū "kám ū lâng teh án-ne ēng".
Siá chò -ptkh, -bdgq, -@#$% lóng bô chha. Tiō sī ài khòaⁿ kám ū lâng án-ne teh ēng, kám ū khó-lêng chò-chiâⁿ siā-hōe ê kiōng-sek.
Pe̍h-ōe-jī khǹg thâu-chêng ê jī b- l- g- ū lô-im. Khǹg bóe-a, nā āu piah koh ū bó-im, -p -t -k ūi tio̍h LIAISON chū-jiân-tek ū lô-im. Nā āu piah bô bó-im, -p -t -k mā bô lô-im, tian-tò ū sok-im.
Koh-chài kóng, che bô "ū iáⁿ bô iáⁿ", tō sī chit ê hē-thóng ê kui-chek niâ. Kóng sī "wrongly written" tō piáu-sī lí hui-siông gō͘-hōe chit ê ì-sù.
Só͘í POJ ánne siadkè tiō chùtiāⁿ tàn bē tiāu liânwe̍q. Lí nāsī kaqì POJ, tiō chhiáⁿ lí kèsio̍g giâkê. Mài kegâu bô siá.
Góa nā liáu-kái lí ê ì-sù, sī teh kóng:
ptk khǹg thâu-chêng tha̍k chheng-im, āu piah tha̍k lô-im, bô ha̍p-líptk nā thâu-chêng, bóe-·a nn̄g pêng lóng ū siá tio̍h, koh bô siá liân-oe̍h, tho̍k-chiá ē kā im-chat hun bô chheng-chhó (chĕn mā ài chò u → w, i → y chia ê tiâu-chéng)Góa seng kap lí khak-jīn chi̍t ē, lí ê "lí-iû" ū chit nn̄g hāng sī m̄?
Nā koh ū pa̍t ê "lí-iû", chhiáⁿ lí seng kóng, góa tâng-chê ìn.
Bûn-jī sī iōng 1-thò kui-kì kā siaⁿ-im tùi-èng chò hû-hō. Kui-kí ná niau-á-mn̂g, siá ê lâng ē kan-khó͘, tō-sī ài tī thâu-khak lāi kā hia--ê kui-kí chóng liu 1-piàn, chiah siá ē chhut--lâi. Kui-kí chí-chió ê to͘-ha̍p, tō-sī án-choáⁿ kóng tō án-choáⁿ siá, só͘-pái siá--chhut-lâi pìⁿ-chò IPA, án-ne oāⁿ tha̍k ê lâng kan-khó͘.
Só͘-pái hit-ê gia̍h beh án-choáⁿ chat, sûi lâng khoàⁿ-hoat bô kāng. Góa sī kám-kak POJ ū lia̍h-tio̍h Gó͘-tí-lok, beh chhiâu chin oh-tit chhiâu kah khah chiu-chì.
Iōng liân-u̍ih 1-tiâu kui-kí phah-sí hia--ê lok-kok-sok-kò ê jī-bó͘. Tn̄g-sû chit-hāng khang-khòe chok-chiá chhú-lí, tho̍k-chiá bián chhú-lí, in-ūi siá ê lâng tn̄g-sû khah séng kang.
Guá tiō tiāⁿtiāⁿ khuàⁿtio̍q "阿啄仔" hō͘ siáchò "atoká" chidkhuán chhògō͘.
"u/i" chò siaⁿbú ê sî, nā siáchò "w/y" ēsái kiám chiog chē keqimhûhō. Mā khaq hó piānjīn imchad.
Phìlūnkóng: "Tâioânōe" ê tiongng ū "a/i/o/a" sì ê ūnbú. Bēhiáu Tâiwânwē ·ê lâng kinpún m̄chai beq tuì tówī khaisí liām.
Góa khah kah-ì bô liân-jī hû-hō, m̄-koh chit-má khah chē lâng leh iōng ū liân-jī hû-hō ê POJ, tō tòe ta̍k-ke iōng tō hó.
Beq siá tó chi̍d khuán bûnjī sī kòjîn chūyû. Guá huisiông chuntiōng.
Guá kanta sī thêkiong chi̍d ê siūⁿhuad niâ.
Tâiwânwē ū chi̍dkuá hui chúliû·ê bûnjī hēthóng. Guá bē hō in sī "siáⁿmi̍q siâu". Inwī guá chaiyáⁿ in lóng sī tuì Tâiwânwē ū ài chiaq ē khì giânkiù hia·ê bûnjī. (余伯泉 hid khuán thiaukang lâi chhòngkhang ·ê sī lēguā.)
Pháiⁿ-sè, góa khòaⁿ lí ū kúi hāng tùi "bûn-jī" chiok tōa ê gō͘-hōe:
Jī sī jī. Im sī im. "Orthography is arbitrary." Tong-jiân chi̍t ê "bûn-jī hē-thóng" lāi-té ū kui-tēng, m̄ koh he kui-tēng lóng sī lâng lâi tēng-gī.
Nā sī ē hiáu kóng Tâi-oân-ōe ê lâng, put koán siá siáⁿ khoán jī, im tō bē "cháu ·khì." Góa nā siat-tēng chi̍t thò kui-tēng kóng:
@ ài tha̍k "phông-kó"# ài tha̍k "chia̍h"$ ài tha̍k "góa"% ài tha̍k "ài"Án-ne góa siá: $%#@, lí mā liáu-kái. Ah tong-jiân, lán ê bûn-jī hē-thóng siōng hó sī khah ū kui-kí ê "hē-thóng-sèng".
Pe̍h-ōe-jī ê kui-kí, tō sǹg kóng m̄ sī 100% ha̍p-lí ê, lán tio̍h ài khòaⁿ 200 tang lâi ê le̍k-sú tō chai-iáⁿ kóng "siōng bô, ē ēng tit; siōng bô, lán ē tàng liáu kái ·i; siōng bô, tāi-pō͘-hūn ê lâng ē chiap-siū". Che tùi bûn-jī hē-thóng lâi kóng tō choa̍t-tùi ū kàu ·a.
Lán bô su-iàu múi chi̍t ê siōng sè siōng sè ê sè-chiat lóng the̍h lâi chō-hoán. Án-ne tian-tò ē éng-hióng tio̍h Tâi-gí phó͘-ki̍p-hòa ê khang-khòe, in-ūi pa̍t lâng ē khòaⁿ: lín tī teh sak Tâi-gí ê lóng bô it-tì, ah góa beh án-ná chiap-chhiok? Mài chhap ·i khah kui-khì.
Put koán lí siá siáⁿ jī, lâng ài o̍h chiah ē liáu-kái. O̍h liáu, chai-iáⁿ kui-tēng, siá siáⁿ jī lóng bô būn-tê.
"Si̍t-chè im" sī lâng kóng ōe ēng chhùi hoat ·chhuti ê im. M̄ sī jī. "Jī" chit ê mi̍h-kiāⁿ kin-pún tō bô "si̍t-chè-im". (Che sī hō͘ Hôa-jîn sé náu sé kah chiok chheng-khì khah ū ê khài-liām.) Bô lâng ē hiáng kā "jī-hêng ê im" kóng ·chhut ·lâi, in-ūi "jī-hêng" pún-té tō bô "im". (Sī kóng bûn-jī; tong-jiân chhiūⁿ IPA ha̍k-su̍t ke-si ū bô kāng ê tēng-gī.)
Thài ē kā bûn-jī siat-kè hō͘ bē hiáu kóng ōe ê lâng sú-iōng? Bûn-jī pún-té tō sī siat-kè hō͘ bó-gí ê sú-iōng. Bûn-jī sī chi̍t thò "ke-si" niâ. Hō͘ nn̄g ê í-keng ē hiáu kóng ōe ê lâng m̄ bián khui chhùi, bô siaⁿ koh thang ko͘-thong. Tó ūi tn̄g, tó ūi choán tiāu, tó ūi khah thêng, tó ūi liâm chò-hóe, téng téng, che lóng sī bó-gí tho̍k-chiá ê chí-chek.
Lēng-gōa, nā sī beh kā liân oe̍h tàn tiāu, ē sái khó-lū kúi nā hāng soán-te̍k:
'.Thài-gí, Hàn-jī, Ji̍t-gí, Oa̍t-lâm-gí téng gí-giân lóng bô teh hun "gí-sû", mā bē éng-hióng tio̍h bó-gí-chiá ê "comprehensibility"
Koh-chài kóng che góa lóng tông-ì.
Lí kóng ê guá chaiyáⁿ. Só͘í guá tiō kóng, lí nā beq siá POJ, tiō chhiáⁿ lí hóhóá siá liânwe̍q.
Nābô, tiōsǹg sī o̍q·kuè POJ ·ê lâng mā ū khólêng kā "atoká" liāmchò "a-to-ká".
Ti̍dchiab bô siá liânwe̍q kinpún tiō bēēng·tid. Lí nā sī tútio̍q tn̂g ko͘jī beq ánchuáⁿ?
Sèsiōng bô cha̍bchn̂g·ê bûnjī. Khuàⁿ beq siadkè khì chò siáⁿmi̍q niâ. Lí kámkag ū liânwe̍q tiō ēēng·tid, guá tiōsī kámkag bēēng·tid. Yûkî leq huane̍g a̍qsī chō sin·ê chuanmn̂g ko͘jī ê sî. Só͘í guá chiaqē siūⁿbeq chò siukái.
Tâiwânbûn m̄sī guá pêngkhong chō·ê. Guá sī khiā tī íchá POJ kab TL ê siadkèchiá ê kengkaqthâu téngkuân chiaq siadkè ē ·chhudlâi.
Góa lóng teh kóng lí tó ūi gō͘-hōe, lí koh kóng lí "chai-iáⁿ" m̄ koh lóng bô kū-thé ê tap-àn.
Lí mā chai-iáⁿ ē éng-hióng tio̍h Tâi-gí phó͘-ki̍p-hòa ê khang-khòe, kèng-jiân kám-kak bô būn-tê? Án-ne góa mā bô hoat-tō͘...
Kóng chit nn̄g hāng kám bô mâu-tún?
Hûiⁿ-ti̍t, góa siūⁿ beh kóng ê chhău lóng kóng tio̍h. Nā beh kè-sio̍k bú kāng khoán ê ōe, góa tō bē hôe chit tiâu ōe-tê. Kan-na beh chhiáⁿ lí kè-sio̍k khó-lū chi̍t ē-á lí chia ê chhiú-lō͘ kám hó. Ka iû.
Bûnjī m̄bián Wânchuân tuìèng siaⁿim, guá púnlâi tiō chaiyáⁿ. Sī lí jīnwî guá m̄chai, ti̍dti̍d kóng kāngkhuán·ê mi̍qkiāⁿ.
POJ púnlâi tiōsī siadkèchò ài siá liânwe̍q. Tī bô thiam sin·ê kuicheg ê chōnghóng tiō bô siá liânwe̍q, tiōsī ē chhudhiān "atoká" chidkhuán gō͘huē.
Ta̍g ê bûnjī hēthóng lóng ū khiàmtiám, che chin chèngsiông. Tâiwânbûn mā m̄sī Wânbí·ê.
Lí ēsái jímsiū POJ ê būntê, m̄koq guá bēsái.
Pêngsiông sî chhiò Huâgíjîn m̄guān hòngkhì Huângíbûn. Wāⁿchò katī ê sî mā kāngkhuán. Lín lóng sī katī ê bûnjī hēthóng ê kìteg-līeg-chiá.
Tâigíbûn thuisag bē ·chhudkhì m̄sī bûnjī hēthóng ê būntê.
Lí kóng Tâigíbûn khiàm lâng, bô khiàm konglêng. Chiàu guá kóng, Tâigíbûn siōng khiàm·ê tiōsī konglêng, só͘í chiaq bô lâng siūⁿbeq o̍q.
Tâigíbûn tī RoC sī chi̍d ê bôlō͘ēng·ê bûnjī. Lí nāsī m̄ tông'ì, ēsái khì mn̄g AHuâ-sai.
Chènghú nāsī ūsim beq thuisag Tâigíbûn, tiōsǹg sī ēng chùim-hûhō susiá yā thui ē ·chhudkhì.
Uhh... Lí kám chai-iáⁿ góa kap A-Hôa ū chi̍t ê Tâi-gí chiat-bo̍k hō chò Eng-Tâi EXPRESS, ta̍k lé-pài ū chhut sin iáⁿ-phìⁿ? Goán tiāⁿ tiāⁿ thó-lūn ê ōe-tê...
siat-kè che sī leh siat-kè thâu-khak nn̄g khang ê nih, ā bô kái-koat liân ōe ê būn-tê, lí ê Tâiwânbûn m̄ sī kāng-khoán chiàu-siông leh siá liân ōe, sī leh siat-kè sáⁿ-mih óaⁿ-ko, khòaⁿ lóng bô ...
Guá tiōsī chaiyáⁿ chiaq kiò lí khì mn̄g.
Hid ê chiadbo̍g chin hó. Guá chin kaqì, jîchhiáⁿ ta̍g lépài lóng ū leq khuàⁿ.
Só͘í guá chiaq chhengchhó Tâigíbûn tútio̍q·ê būntê.
Tâi-bûn ū lō͘-iōng bô lō͘-iōng m̄-sī lí kóng--ê chún sǹg. M̄ koh góa chai-iáⁿ lí hit thò sáⁿmih siâu, Tâiwânbûn, bô lō͘-iōng--lah, conversation over, boăi chhap siâu lí--ah.
Tâiwânbûn ê liânwe̍q chinchiàⁿ sī liân ko͘jī ēng, m̄sī liân imchad.
Lí nāsī chhòng bē chheng a̍qsī bēhiáu ū-lémāu huadmn̄g, kiàn'gī lí tiāmtiām.
Sī lí ài tiām tiām, m̄ sī góa.
Góa m̄-bián liáu-kái lí leh kóng sáⁿ. Lí bô-chhái lâng ê sî-kan sī lí khah bô lé-māu. Sī lí thang-hó tiām tiām, m̄-sī góa.
Nāsī tuì chid ê wētê bô hèngchhù, tiō mài chhi̍q ·ji̍blâi khuàⁿ tiō hó.