Chi̍t iūⁿ oe̍h chhī pah iūⁿ lâng
Lán teh siá Lô Má Jī ê sî chūn, chi̍t iūⁿ oe̍h chhī pah iūⁿ lâng. Tó chi̍t iūⁿ oe̍h ·le? Tiō sī lán ê liân oe̍h (HYPHEN, -).
Lán chín beh lūn liân oe̍h, lūn khah chhim mā lūn khah pe̍h. Tàu té, liân oe̍h ū siáⁿ mih ì gī? Lán tio̍h ài siá ā bô? Kám ē séng ·tit? Nā séng liân oe̍h, im kap im chi kan beh làng chi̍t khang? Ā sī Tâi gí ê im chat, kám ē tàng chhiūⁿ Eng gí, ti̍t chiap ka kap chò hóe?
Gí giân ê ki pún tì sek
Lán iu goân ùi siōng ki chhó͘ ê khài liām khai sí, tiō sī: ōe khah tōa bûn. Lán seng kóng ōe, chiah ē tit thang siá bûn. Siá bûn sī teh siá ōe. Kóng ōe m̄ sī teh kóng bûn. Chū án ne, lán tio̍h ài siūⁿ: lán ê bûn kám ha̍h lán ê ōe? Bûn ài ha̍h ōe. Ōe bián ha̍h bûn. Nā beh mn̄g kóng bó͘ mih bûn kám ha̍h bó͘ mih ōe, tong jiân im tio̍h ài ha̍h. M̄ koh ōe mā ū ì, ā ì mā tio̍h ài ha̍h.
Só͘ í lán beh khòaⁿ bûn, iā ài siūⁿ im, iā ài siūⁿ ì. Iā ài siūⁿ lán ê thâu khak lāi sī án chóaⁿ kā im choán chò ì. Lán lâi lūn chia ê būn tê, kā Eng gí chham Tâi gí chò kóa pí kàu.
Lâng kóng ōe ê sî, lán nā chim chiok thiaⁿ, lán ē hoat kak kóng: bô hiah nī chē bô kâng im. Lán ê ōe khah bô 20 im, sūn sī kā ōaⁿ lâi ōaⁿ khì niâ, pìⁿ chò bô kâng ì sù. Eng gí ê BOOK kap COOK, im chha tī hit lia̍p “thâu” niâ: B- / C-. Nā kóng Tâi gí ê KA, TA, kāng khoán ê chha pia̍t: K- / T- niâ. Chhun ê im lóng kāng khoán. Chit khoán “siōng iù ê im chha”, gí giân ha̍k ka hō chò phoneme, iā tiō sī im sò͘ ê ì sù. B- / C-, iā sī K- / T-, lóng sī im sò͘. Ōaⁿ im sò͘ thang hó ōaⁿ ì sù, m̄ koh im sò͘ bô it tēng tòa ka tī ê ì sù. “Sò͘” tiō sī “pún chit”. Im sò͘ ê pún chit sī im, m̄ sī ì sù.
Nā BOOK / COOK, KA / TA, lóng ū ì sù. Nā B- / C-, K- / T-, lóng bô. Nā kóng ì sù, gí giân ha̍k lāi té ū lēng gōa chi̍t ê khài liām, tiō sī “siōng iù tòa ì sù ê im”, che hō chò morpheme. Lán chioh Ji̍t Gí ê hêng thài sò͘ lâi e̍k. Hêng thài sò͘ m̄ nā ū im, iáu koh it tēng ū ì sù. BOOK / COOK, KA / TA lóng sī hêng thài sò͘, in ūi lán nā chhiat khah iù, ì sù to bô ·khì.
Im sò͘ kap hêng thài sò͘ lóng sī im. M̄ koh ko͘ chi̍t ê im sò͘, ū tang sî-á chin pháiⁿ kóng chhut ·lâi. Chit ê B- / C- iā sī K- / T-, beh án chóaⁿ hoat im? Kám iàu kín? Lán kóng ōe ê sî chūn beh piáu ta̍t ê sī im iā sī ì sù? Tong jiân sī ì sù. B- / C-, K- / T- ko͘ chi̍t ê im sò͘ bô ì sù, kóng bē chhut lâi bô siáⁿ iàu kín. Tú hó, gí giân ha̍k iáu koh ū lēng gōa chi̍t ê khài liām, tō sī “siōng iù ē hoat ·tit ê im”, hō chò syllable, Tâi gí kóng im chat. Tú hó, BOOK / COOK, KA / TA mā lóng sī im chat.
Chit 3 ê khài liām lóng sī im ê bô kâng hun lūi:
- im sò͘ (ū chha ê im, phoneme): B- / C-, K- / T-
- hêng thài sò͘ (ū ì sù ê im, morpheme): BOOK / COOK, KA / TA
- im chat (ē hoat ·tit ê im, syllable): BOOK / COOK, KA / TA
Hêng thài sò͘ ê bô kâng khoán sit
Téng koân ê lē, tú hó lán ê hêng thài sò͘ hâm im chat bô koh iūⁿ. Lóng sī chi̍t ê im chat tùi tâng chi̍t ê hêng thài sò͘ niâ.
Eng gí ē kóng: ONE BOOK, TWO BOOKS. Chit ê BOOKS sī siáⁿ? BOOK sī chi̍t ê hêng thài sò͘, ā -S ·le? Kám ū ì sù? Ū! -S ê ì sù tiō sī Eng GÍ ê “ho̍k sò͘” ê ì sù, só͘ í -S mā sī chi̍t ê hêng thài sò͘.
- BOOK: 1 ê im chat, 1 ê hêng thài sò͘
- BOOKS: 1 ê im chat, 2 ê hêng thài sò͘ (BOOK, -S = ho̍k sò͘)
Lán mā ē kóng: I COOK, HE COOKS. Ā COOKS iū koh sī siáⁿ? Kāng khoán ke chi̍t ê -S, m̄ koh chit kái bô “ho̍k sò͘” ê ì sù. Chit kái -S sī teh kí “tē 3 lâng”; bô chham ú lán chit má ê tùi ōe ê lâng.
- COOK: 1 ê im chat, 1 ê hêng thài sò͘
- COOKS: 1 ê im chat, 2 ê hêng thài sò͘ (COOK, -S = tē 3 lâng)
Chit nn̄g ê hêng thài sò͘, ho̍k sò͘ -S kap tē 3 lâng -S, lóng bo̍h tit thang ko͘ chi̍t im kóng. Kî si̍t, kan na chi̍t ê -S chin oh tit hoat im. Nn̄g ê -S lóng ì sù, m̄ koh it tēng ài kap kî thaⁿ ê im kap chò hóe chiah thang kóng. It tēng ài kap chò hóe chiah thang kóng ê hêng thài sò͘, lán ka hō chò bound morpheme, tō sī tàu tah hêng thài sò͘ ê ì sù. Nā ko͘ chi̍t ê thang hó kóng ·ê, lán ka hō chò free morpheme, tō sī chū iû hêng thài sò͘.
Tâi gí kám ū chit khoán hêng thài sò͘?
- GÓA SĪ
- GOÁN SĪ
Chi̍t ê GOÁN m̄ tō tú hó chham Eng gí ê BOOKS kāng khoán? GÓA + N, ā hit ê -N tú hó mā sī ho̍k sò͘ ê ì sù.
- GÓA Ê CHHÙ
- GOÁN CHÍ
Kāng khoán GÓA + N, m̄ koh chit ê GOÁN bô ho̍k sò͘ ê ì sù. Tī chia, +N ū “ka cho̍k” ê ì sù.
- GÓA: 1 ê im chat, 1 ê hêng thài sò͘
- GOÁN: 1 ê im chat, 2 ê hêng thài sò͘ (ho̍k sò͘ iā hó, ka cho̍k iā hó)
BOOKS / COOKS, GOÁN (ho̍k sò͘) / GOÁN (ka cho̍k) lóng ū 1 ê im chat, lóng tòa 2 ê hêng thài sò͘. BOOK / COOK / GÓA lóng sī chū iû hêng thài sò͘. Eng gí +S, Tâi gí +N, lóng sī tàu tah hêng thài sò͘.
Kám ū tian tò péng ê, 1 ê hêng thài sò͘, khah chē im chat? Ū.
Eng gí kóng POTATO ū 3 ê im chat, m̄ koh PO, TA, TO lóng bô ì sù. POTATO kan na 1 ê hêng thài sò͘ niâ. Tâi gí kóng O͘-TÓ͘-BÁI mā ū 3 ê im chat, O͘, TÓ͘, BÁI mā lóng bô ì sù; kan na 1 ê hêng thài sò͘ niâ.
Só͘ í:
- Hêng thài sò͘ hâm im chat bô ti̍t chiap ê koan hē.
- 1 ê im chat chē hêng thài sò͘, 1 ê hêng thài sò͘ chē im chat, lóng chhōe ū tio̍h.
- Hêng thài sò͘ ū chū iû ê, koh ū tàu tah ê.
Eng gí, Tâi gí, lóng sī án ne. (Múi chi̍t ê gí giân èng kai lóng sī.)
Eng gí hâm Tâi gí ê cheng chha
Im chat kap hêng thài sò͘ lóng bô kò͘ tēng ê koan hē, m̄ koh lán ē sái khòaⁿ in ê pí lē.
Nā Tâi gí, ke̍k tāi pō͘ hūn ê hêng thài sò͘ tú tú hó sī chi̍t ê im chat niâ. Tâi gí “1 ê im chat, chē hêng thài sò͘” chin chió. Chió kah tû liáu GOÁN / LÍN / IN í gōa, lán hoān sè siūⁿ bô pa̍t hāng. “Chē im chat, 1 ê hêng thài sò͘” mā chin chió, tāi pō͘ hūn mā sī gōa lâi sû. Eng gí khah bô kâng. Eng gí ū chē chē “1 ê im chat, chē hêng thài sò͘” kap “1 ê hêng thài sò͘, chē im chat”.
Tâi gí ê tàu tah hêng thài sò͘ bē hiah chió, m̄ koh, Tâi gí ê tàu tah hâm chū iû ê hêng thài sò͘, ū tang sî-á oh tit hun lūi. BÍ LĒ ê BÍ sī tàu tah ê, iā sī chū iû ê? Chiàu kóng, sī tàu tah ê, m̄ koh tùi it poaⁿ ê Tâi gí sú iōng chiá, chin oh chai. Eng gí ·ne? Eng gí ū chē chē tàu tah hêng thài sò͘, it poaⁿ Eng gí ê sú iōng chiá lóng ē hun ·tit, chhiūⁿ: RE-, DIS-, UN-, CO-, PRE-, SUB-, -S, -ED, -ER, -LY, -ING, ûn ûn.
Nā Tâi gí, tō sǹg kóng ū chē im chat ê hêng thài sò͘, iā sī tàu tah hêng thài sò͘, lán teh kóng ōe ê sî chūn tiāⁿ tiāⁿ kā hia ê im chat thiah ·khui, ūi tio̍h têng tha̍h (reduplication) iā sī tiong ng chhah pa̍t ê im chat (infix).
- Chiok chhìn chhái tiō sī chhìn chhìn chhái chhái.
- Lí teh bô êng siáⁿ mih tāi chì iā sī bô tāi bô chì?
Eng gí ê chē im chat ê hêng thài sò͘ kap tàu tah hêng thài sò͘ ke̍k hán tit thang thiah ·khui. Chió kah siūⁿ bô khah hó ê lē.
Só͘ í, lán ài liáu káu, chia ê cheng chha sī lán ê ōe pún sin ê cheng chha. Hâm lán beh siá ê bûn bô siáⁿ mih tī tāi. Chhiūⁿ lán siōng téng koân kóng ê, lán ê bûn siōng hó sī ha̍h lán ê ōe. Só͘ í lán ài chai iáⁿ ōe ê pún sin, chiah thang siat kè chi̍t thò khah ha̍h ê bûn.
Bûn ê siat kè
Lán ê ōe it tēng ū im sò͘. Bô, lán ùi im sò͘ khai sí. Lán seng kā ta̍k im sò͘ tēng chi̍t hō. Bó͘ mih im sò͘ tēng X, bó͘ mih im sò͘ tēng Y, ûn ûn. X hâm Y chit khoán hêng bô te̍k pia̍t ê ì sù. Lán siá ABC iā hó, αβγ iā hó, ᄀᄂᄃ iā hó, アカサ iā hó. Chi̍t ê im sò͘ tēng chi̍t hō. Beh án chóaⁿ tēng tiō kì chāi lâng. Ūi tio̍h lán ê hong piān, lán tō chiap siū Tâi gí hâm Eng gí ê thoân thóng Lô Má Jī.
Im sò͘, tēng hó ·a. Koh lâi, lán tio̍h ài siūⁿ: ū tang sî-á, im sò͘ chin pháiⁿ kóng. K- iā sī -S beh án chóaⁿ hoat im? Im sò͘ it tēng ài kap chò hóe, pìⁿ chò im chat chiah ū hoat tō͘ kóng chhut ·lâi. Nā án ne, bô, lán im sò͘ ê hō chiàu kap. Bián siá B O O K, ti̍t chiap siá BOOK tō hó. Bián siá G O A ´, ti̍t chiap siá GÓA tō hó. Án ne èng kai ē hô, ·ho͘ⁿ?
Koh sòa lo̍h lâi, lán ê im chat beh án chóaⁿ chhú lí? Kám tio̍h kāng khoán kap chò hóe? Chhì khòaⁿ māi-á:
- ta̍kkehógóaêmiâsīaióng
- helloeverybodymynameisaiong
Khòaⁿ khí lâi ū kàu loān. Bô, lán ê im chat mài kap, chhì khòaⁿ māi-á:
- ta̍k ke hó góa ê miâ sī a ióng
- hel lo ev e ry bo dy my name is a iong
Che tiō chin chhù bī. Lán khòaⁿ Tâi gí ê lē, liâm mi tiō tha̍k ū, bē gāi gio̍h. Eng gí ê ·ne? Kài chha̍k ba̍k, tha̍k bô hiah sūn. Sī án chóaⁿ? Lâi, siūⁿ chi̍t ē hêng thài sò͘.
Eng gí ê: HELLO, EVERY, BODY ta̍k hāng lóng kan na 1 ê hêng thài sò͘ niâ. Beh kā im chat thiah ·khui, mā bô hiah chheng chhó. Tàu té sī EV + E + RY (3 im chat) iā sī EV(E) + RY (2 ê niâ)? Iā sī beh hun EV + ER + Y? Iā sī E + VER + Y? Oh chai. Tī Eng gí ê lí lō͘ lāi té, chit 3 ê hêng thài sò͘ chiok chheng, chiok bêng. Bêng kah lán m̄ chai beh án chóaⁿ thiah chò im chat, iā sī kóng ū kúi ê im chat lán to m̄ chai!
In ūi chit khoán ê, Eng gí siōng kài chē, Eng gí tō hoat bêng lēng gōa chi̍t ê choan iōng ê kóng hoat, hō chò WORD. HELLO, EVERY, hâm BODY lóng sǹg WORD. EVERYBODY mā sǹg sī WORD, m̄ koh, in ūi lán chai iáⁿ beh án chóaⁿ thiah chò EVERY + BODY, lán ē kóng i sī COMPOUND WORD.
Tâi gí kám ū chit khoán būn tê, chit khoán hiān siōng? Lán khòaⁿ tio̍h TA̍K kap KE, hoān sè ē kám kak, chit nn̄g ê im chat kài “chiap kīn”, kám tio̍h ài kap chò hóe? Ā nā beh kap, beh siá liân oe̍h (TA̍K-KE) ā bô (TA̍KKE)? M̄ koh, lán ài siūⁿ, TA̍K tú hó sī chi̍t ê hêng thài sò͘: TA̍K PÁI, TA̍K JI̍T, TA̍K LÂNG. KE mā sī: JÎN KE, KUI KE, CHOÂN KE. Kài sêng lóng sī tàu tah ê, m̄ koh, in ê ì sù kài chheng chhó, im chat ê kài sòaⁿ mā siōng kài bêng hián. Khah bô chhiūⁿ Eng gí ê EVERY (EV + E + RY? EV(E) + RY? E + VER + Y?).
Chù! Eng gí ū WORD ê khài liām sī in ūi Eng gí lāi té, tiāⁿ tiāⁿ tú tio̍h chit khoán būn tê. Tâi gí nā bô, thài ē ū WORD ê khài liām? Eng gí ê E + V + E + R + Y múi chi̍t ê im sò͘ lóng liâm tiâu tiâu, m̄ thang thiah, mā m̄ chai beh án chóaⁿ thiah. Nā bûn chiàu ōe, im sò͘ liâm tiâu tiâu, bûn jī chiah liâm tiâu tiâu. Eng gí ū chiok chē, chiok chē chit khoán ê WORD. Tâi gí tō bô. Tâi gí ê im chat, choán chò bûn jī liáu āu, koh khah án chóaⁿ liâm chò hóe, mā chò bē chhut lâi chi̍t hāng WORD. Ōe nā bô, bûn tiō bô.
Eng gí ū tang sî-á mā m̄ chai beh hun chò WORD, ā sī kap chò COMPOUND. Eng gí kóng STREET + LAMP, tiō sī LŌ͘ TENG. Ū tang sî-á siá STREET LAMP, STREET-LAMP, STREETLAMP, 3 khoán lóng khòaⁿ ē tio̍h. M̄ koh che tī Eng gí lāi té sǹg lē gōa, khah hán tit. Nā Tâi gí, chit khoán 2~3 im chat “chò tīn”, hui siông hui siông phó͘ phiàn.
“Sû” ā sī “Word”?
Lán Tâi gí ū chi̍t ê khài liām, hō chò “sû”, iā sī “gí sû”. Sû kám sī WORD? Sû tàu té sī siáⁿ? Lâi, kí chi̍t ê lē:
- HÓE kám sī sû? Èng kai sī. Sû tián tiō chhōe ū ā.
- HÓE CHHIA ·ne? Hèⁿ.
- HÓE CHHIA CHĀM? Hoān sè iáu koh chhōe ū.
-
HÓE CHHIA CHĀM TIÚⁿ ·ne?
Kî koài. Lí lō͘ kap téng koân kāng khoán, m̄ koh chit má hoān sè ē kám kak kóng: sû tián bô “èng kai” siu chit ê... chit ê siàⁿ? Nā kóng “sû”, ā koh kóng “sû tián chhōe bô”, án ne kám ha̍h? Lâi: -
HÓE CHHIA CHĀM TIÚⁿ SEK MN̂G KHENG CHHÂ HÛN (chiok súi).
= the grain in the wooden door frame of the conductors office in the train station (is pretty)
Sû tián choat tùi chhōe bô. M̄ koh HÓE CHHIA CHĀM TIÚⁿ SEK MN̂G KHENG CHHÂ HÛN kap HÓE CHHIA ê lí lō͘, nn̄g ê “chhòng sû goân chek” m̄ tō kāng khoán?
Lán nā beh “chhiat chò sû”, liân oe̍h iā hó, kap im iā hó, beh án chóaⁿ chhú lí?
- HÓE-CHHIA-CHĀM-TIÚⁿ-SEK-MN̂G-KHENG-CHHÂ-HÛN ?
- HÓECHHIACHĀMTIÚⁿSEKMN̂GKHENGCHHÂHÛN ?
- HÓECHHIACHĀMTIÚⁿSEK MN̂GKHENGCHHÂHÛN ?
- HÓE-CHHIA CHĀM-TIÚⁿ-SEK MN̂G-KHENG CHHÂ-HÛN ?
Chit nn̄g būn tê:
- Tâi gí kóng “sû” siáⁿ mih ì sù?
- Tâi gí chi̍t kù ōe beh án chóaⁿ “chhiat chò sû”?
beh án chóaⁿ khòaⁿ?
Chiàu góa só͘ chai, “sû” sī chiàu sû tián lâi tēng gī. Sû tián nā siu, he tiō sī sû. M̄ koh, ta̍k pún sû tián ê sû lūi bô kâng, só͘ í beh nah ē chai ài chhiat, iā sī ài kap? Chhiáⁿ ē kì tit: lán ê bûn ài chiàu ōe siá. M̄ sī “chiàu sû tián” lâi siá. Sû tián ê “chū jiân tan ūi” tiō sī sû. Tong jiân ā! Kóng ōe ê “chū jiân tan ūi” sī im chat, m̄ sī sû. Nā án ne, lán ê kèng tēng (DEFAULT) siá hoat mā tio̍h ài sǹg im chat. Ū su iàu ê sî chūn, chiah lâi khó lū kám beh kap chò hóe.
Tâi gí ū tang sî-á, 2 ê im chat pìⁿ chò 1 ê im chat. Che hō chò “kap im sû” (CONTRACTION). Kap im sû kài te̍k pia̍t, tiō sī sin chhòng ê im chat mā kài sêng sī chi̍t ê “chiàⁿ im chat”. Kap phó͘ thong ê im chat bô koh iūⁿ. BÔ ÀI kóng BOÀI. HŌ͘ LÂNG kóng HÔNG. Chit khoán ê, góa jīn ûi ē kap ·tit. Hun khui siá 2 ê im chat iā hó, kap chò 1 ê im chat iā hó.
Eng gí ·le? COULD NOT HAVE kap chò hóe, bô tiāⁿ kóng COULDNA, COULDNV, COULDNT’V, COULD’N’V, ûn ûn. Kap téng koân ê EVERY kāng khoán: chin pháiⁿ kóng beh án chóaⁿ thiah ·khui, tō sī chi̍t ê WORD niâ, it poaⁿ siá chò COULDN’T HAVE, chāi lâng hoat im.
Tâi gí ū tang sî-á, ko͘ 1 ê hêng thài sò͘, chē im chat, bô hoat tō͘ thiah ·khui:
- O͘-TÓ͘-BÁI
- A-LÚ-MIH
- KHI-MÓ͘-CHIH
Chia ê im chiat it tēng liâm tiâu tiâu. Nā án ne, bûn jī liâm tiâu tiâu ha̍p lí ā bô?
- O͘TÓ͘BÁI
- ALÚMIH
- KHIMÓ͘CHIH
Ōaⁿ chi̍t ê kak thâu chhōe tap àn: Tâi gí chi̍t kù ōe, Eng gí chi̍t kù ōe, án chóaⁿ sǹg i jōa tn̂g?
- HÓE CHHIA CHĀM TIÚⁿ SEK MN̂G KHENG CHHÂ HÛN chiok súi.
Án ne sǹg 3, 4, 5, 6, ... iā sī 11?
- KHIÂ O͘-TÓ͘-BÁI.
Án ne sǹg 2 iā sī 4?
Kèng tēng ê sǹg sò͘ tan ūi
Eng gí chin kán tan: lán tio̍h ài sǹg WORD, in ūi WORD sī Eng gí ê kèng tēng tan ūi. Tâi gí ê kèng tēng tan ūi sī im chat, tō sǹg kóng ū lē gōa (chhiūⁿ O͘-TÓ͘-BÁI), im chat mā ē sǹg ·tit. Bô, KO-LÊ-CHHÀI beh án chóaⁿ sǹg? CHHÀI sī chi̍t ê ko͘ im chat chū iû hêng thài sò͘ (= VEGETABLE). KO-LÊ sī chi̍t ê gōa lâi chioh im chē im chat ê tàu tah hêng thài sò͘ (= COL, Spanish). KO-LÊ-CHHÀI sǹg 1, 2, iā sī 3? Siōng kài chū jiân, siōng kài kán tan, siōng kài chheng chhó: iu goân sī beh sǹg im chat.
Ā nā lán ê ōe chū jiân tek teh sǹg im chat, siá chò bûn ê sî chūn kā kap chò hóe, kám ha̍h lán ê ōe? Tāi to sò͘ ê im chat, hêng thài sò͘, kap sû, èng kai bô sáⁿ ha̍h. Nā O͘TÓ͘BÁI, ALÚMIH, KHIMÓ͘CHIH, chit khoán lē gōa, góa iáu bô khah chheng chhó ê tap àn.
Lâi chéng lí ·chi̍t ·ē kàu chia kóng tio̍h ê khài liām:
- Eng gí ê ōe seng ū WORD, Eng gí ê bûn jī chiah ū WORD.
- Tâi gí ê ōe bô WORD, só͘ í Tâi gí ê bûn jī koh khah án chóaⁿ kap, iu goân bô.
- Eng gí ê im chat bô chheng chhó; sǹg chò kúi ê im chat, án chóaⁿ thiah ·khui, lóng kì chāi lâng.
- Tâi gí ê im chat chiok chhēng chhó. Sǹg kúi ê im chat, im chat chi kan ê keh kài, lán kóng ōe ê sî lóng chiok bêng hián.
- Eng gí ê hêng thài sò͘, chiok chē khah bô 1 ê im chat, chiok chē kúi nā im chat. Tàu tah hêng thài sò͘ mā chiok chē, m̄ thang thiah ·khui.
- Tâi gí ê hêng thài sò͘, tāi to sò͘ lóng tú tú hó 1 im chat, tāi to sò͘ mā lóng chū iû ê. Tō sǹg kóng ū khah ke 1 im chat, iā sī tàu tah ê, tiāⁿ tiāⁿ teh thiah.
- Eng gí siōng kài chū jiân ê kèng tēng tan ūi sī WORD
- Tâi gí siōng kài chū jiân ê kèng tēng tan ūi sī im chat
Tâi gí lāi té, 1 ê im chat = 1 ê hêng thài sò͘ bih tī lán ê gí kám chiok chhim ê só͘ chāi. Chhim kah Tâi gí ū hoat bêng chi̍t ê kóng hoat, tú hó teh hêng iông 1 ê im chat = 1 ê hêng thài sò͘ ê khài liām. Án ne hō chò: JĪ. Eng gí bô hoat tō͘ kóng “jī”. Eng gí kan na thang kóng “im chat” iā sī “hêng thài sò͘” iā sī WORD. Ná chhin chhiūⁿ Tâi gí bô hoat tō͘ kóng WORD ê khoán. Tâi gí ū JĪ, ū SÛ. Ā WORD góa iáu m̄ bat Tâi gí án chóaⁿ hoan e̍k khah hó.
Lán nā mng kóng: “chit jī siáⁿ ì sù?” Kám ē kám kak koài koài? Bē. Kài chū jiân ê ōe, sī ·bô? Ah, lán ài ē kì ·tit, “ū ì sù” ê pō͘ hūn sī “hêng thài sò͘”, só͘ í mn̄g lâng kóng “chit jī siáⁿ ì sù” sī teh mn̄g hêng thài sò͘.
Lān nā mn̄g kóng: “o͘-tó͘-bái hit 3 jī lí án chóaⁿ siá?” Kám tio̍h koài koài? Mā bē. Á m̄ koh, o͘-tó͘-bái kan na 1 ê hêng thài sò͘ niâ, thài ē mn̄g tio̍h 3 ê? In ūi chit kái bô teh mn̄g hêng thài sò͘, tiō sī teh mn̄g im chat.
Hàn Jī chō chiâⁿ ê gō͘ hōe
Che hâm Hàn Jī kám ū koan hē? Bô. Hàn Jī sī chi̍t khoán “hêng” ê hong keh niâ. Tâi gí kóng “jī” ū tang sî-á sī teh kóng “Hàn Jī”, á m̄ koh khah tōa bīn ê sī teh kóng hêng thài sò͘ iā sī im chat. Hàn Jī pún sin bô ì sù. Lán siá ABC iā hó, 甲乙丙 iā hó. Kan na chi̍t ê chha pia̍t niâ: Hàn Jī sī teh siá kui ê im chat. Tâi gí pún té ū chin chē “1 ê im chat = 1 ê hêng thài sò͘”. Hàn Jī tú hó teh siá im chat. Nā án ne, lán tiō liáu kái kóng chi̍t ê tōa gō͘ hōe: “Hàn Jī ū ì sù”. Lán chit má chai iáⁿ kóng chit ê gō͘ hōe ùi toeh cháu chhut ·lâi: lâng kā “in-kó koan hē” khòaⁿ chò tian tò péng.
- Tâi gí (chiok chē!) 1 ê im chat = 1 ê hêng thài sò͘
- Hàn Jī teh siá im chat
- só͘ í: Hàn Jī ū ì sù *
1, 2 bô būn tê, ā 3 tō sī chi̍t ê chhò gō͘. Hàn Jī bô ì sù. Lô Má Jī mā bô ì sù. Hêng thài sò͘ chiah ū ì sù. Chit ê chhò gō͘ chō chiâⁿ tōa chai eh.
「烏堵呆」 3 ê Hàn Jī ū siáⁿ mih ì sù? Chiàu kóng, sī MOTORCYCLE. 「烏」 kám sī BLACK? Bô. Nā ēng kóng ê kóng: “o͘ sek ê o͘”, hit ê “o͘” chiah sī BLACK ê hêng thài sû bô m̄ tio̍h. Hit ê “o͘” mā ē sái siá chò Hàn Jī 「烏」 chit hêng bô m̄ tio̍h. M̄ koh 「烏」 hâm BLACK bô tī tāi.
Ā 「高麗菜」 ·ne? Hoān sè lán ē kám kak kóng 「菜」 chit ê hêng (m̄ sī kóng ōe ê “chhài”) ū ì sù. 「菜」 kám sī VEGETABLE? Bô iáⁿ! 「烏」 (hit ê hêng) m̄ sī BLACK, kóng ōe ê “o͘” chiah sī. Kāng khoán, 「菜」 (hit ê hêng) mā m̄ sī VEGETABLE, kóng ōe ê “chhài” chiah sī. 「高麗菜」 kám sī “chiok koân, chiok súi ê chhài”? Bô! Nā kóng 「高」 hêng ū koân ê ì sù, 「麗」 hêng ū súi ê ì sù, 「菜」 hêng ū chhài ê ì sù, lán khòaⁿ 「高麗菜」 hoan e̍k chò Tâi gí: “chiok koân, chiok súi ê chhài” thài ē bē thong? In ūi Hàn Jī éng oán bô hoat tō͘ kòa “ì sù” tī i ê seng khu téng. Hàn Jī éng oán sī chi̍t ê hêng niâ.
Kāng khoán, Tâi gí ê im chat án chóaⁿ kap, thoat bē lī “im chat chò tan ūi” ê sū si̍t. Hâm Hàn Jī ê hêng bô tī tāi. Hâm “Hàn Jī teh siá im chat” bô tī tāi. Tâi gí ê “kèng tēng tan ūi” sī im chat, khòaⁿ lí beh siá Hàn Jī, Lô Má Jī, iā sī kó͘ chá Ai Kip ê siōng hêng jī.
Kiat lūn
Só͘ í, góa ê kiat lūn kài chheng chhó: kā chē im siá chò hóe bô pang chān, in ūi Tâi gí ê ōe bô teh án ne “kā im kap chò hóe” ê khài liām. Ōe nā bô, bûn tō bô. Lē gōa chin chió. Nā gōa lâi sû, m̄ thang thiah ·khui ê, chē im chat hêng thài sò͘, siá liân oe̍h iā sī kap chò hóe hoān sè ū lí, m̄ koh bô su iàu. Lēng gōa, góa ê keng giām sī -á nā pó liû liân oe̍h, khah chheng chhó ·sió ·khóa. -Á phó͘ phiàn kah ū ka tī ê siaⁿ tiāu kui chek, ho͘ ka tī ê bûn jī kui chek mā tú tú-á hó niâ.
Tong jiân, chit ê chú tê m̄ sī góa kóng ê tō chún tú soah! Góa bo̍k chiân siūⁿ tio̍h ê lí lō͘ tiō sī án ne niâ. Chhì chit khoán “làng phāng Lô Má Jī” chi̍t chām liáu āu, kám kak chiâⁿ hó tha̍k, só͘ í góa siūⁿ kóng hoān sè chit ê lí lō͘ ū iáⁿ. Ā tō chhiáⁿ ta̍k ke lâi kiám cha chi̍t ē. Hi bāng ū lâng thang kái soeh liân oe̍h iā sī kap im sī án chóaⁿ ài siá, ā tó chi̍t kúi im chat beh kap chò hóe ê kui kí beh án chóaⁿ liáu kái?
Ló͘ la̍t!
